فرگشت فرهنگی

فرگشت فرهنگی

(تکامل فرهنگی)

دکتر سید ابوالفضل حسینی - عضو هیات علمی گروه زیست شناسی دانشگاه حکیم سبزواری-  8 اسفند 1395

دکتر سید ابوالفضل حسینی

 

فرگشت زیستی

"تکامل" کلمه ای است عربی که در فارسی به جای Evolution بکار رفته است. مثل بسیاری موارد دیگر پس از این که اصطلاح تکامل  درفرهنگ عمومی جا افتاده، در سال های اخیر کلمه ی فرگشت به عنوان معادل فارسی آن  بکار برده می شود.

در زیست شناسی، نظریه ی فرگشت در میان اغلب زیست شناسان پذیرفته شده است. شهرت این نظریه علاوه بر تاثیردر علوم زیستی، بیشتر به خاطر چالش هایی است  که این نظریه، ظاهرا با قرائت سنتی از اعتقادات مذهبی پیدا کرده و نیز تغییر نگرشی که در علوم انسانی ایجاد کرده است. می توان به سود تئوری فرگشت دلائلی ارائه کرد. می توان قرائتی از تکامل ارائه کرد که با برداشت های متعالی تر از قرآن سازگار با شد( آثار مرحوم دکتر یدالله سحابی و...) . همچنین می توان تاثیر فرگشت زیستی را در علوم مختلف نشان داد (روان شناسی ، علوم اجتماعی و...).

فرگشت زیستی با تغییر در شرایط محیطی، جهش ها، و بسامد ژن ها در جمعیت ها، رابطه دارد. فرگشت زیستی تبیین می کند که همه ی موجودات زنده ی زمین از آ غاز تا امروز، حتی گونه های منقرض شده، به مثابه شاخه هایی از یک درخت فرضی بهم متصل بوده و هستند. شواهد بسیاری از ریخت شناسی، فیزیولوژی، تشریح و آناتومی، فسیل شناسی و نیز بیولوژی مولکولی و ژنتیک، کلیت آن را تایید می کنند. با این حال ممکن است که از نظریه داروین  در عرصه های سیاست و... سوء استفاده شود. و یا در مواردی اغرق صورت پذیرد.

 

کتاب ژن خودخواه نوشته ی داوکینز در سال های اخیر شهرت زیادی به دست آورده است . 

او توضیح می دهد که این کتاب درباره اخلاق نیست، و ایده استخراج اخلاق‌ (به عنوان سازوکار تشخیص خوب از بد) از زیست شناسی را پوچ می شمارد.

او در این کتاب به گونه ای نقش ژن ها را برجسته کرده است که نمونه هایی از آن را در جملات زیر مشاهده می کنید:

" - ما موجودات زنده، تنها ماشین های بقا هستیم، نه بقای خودمان، بلکه بقای ژن هایمان.

- فرگشت هیچ هدف غایی را پیگیری نمی کند و رانه ای جز بقای ژن در پس اش نیست.

- دقت باید کرد که باز هدف، بقای ژن است، نه لزوما حامل ژن (بدن).

- سیاست گذاری در سطح ژن ها انجام می شود ..."

داوکینز می گوید که تنها با در نظر گرفتن این اصل است که می توان رفتار موجودات متنوع را تفسیر کرد.

تئوری او مدعی توضیح پذیری همه رفتار های موجود زنده است.

(معرفی کتاب-ژن خودخواه،منبع:   DANIELJAFARI.COM،نویسنده: دانیال جعفری)

 

فرگشت فرهنگی

فرگشت فرهنگی اما موضوعی دیگر است. آیا قواعدی وجود دارد که نشان دهد فرهنگ هم تکامل می یابد؟

فرهنگ چیست؟ در این جا نمی توا ن در باب نظریات را جع به فرهنگ به بحث پرداخت. فقط چند شاخصه بیان می شود. میراث معنوی جامعه که در تاریخ ملی شکل گرفته است و امروز در اندیشه، گفتار و رفتار عمومی حضور دارد، فرهنگ است. زبان، آداب، رسوم، علم، اخلاق، دین، نوع روابط اجتماعی، هنجارها وعرف غالب در جامعه و...اجزاء فرهنگ اند. فرهنگ، هویت ملی را به نمایش می گذارد.

آری فرهنگ ها متفاوت اند. فرهنگ ها واجزاء آن ها تکامل می یابند. عقب ماندگی و یا توسعه یافتگی به عناصر فرهنگ مربوط اند. فرهنگ در تاریخ یک ملت شکل می گیرد و به بیشترین تعداد افراد جامعه  مربوط می شود، یعنی موضوعی فردی نیست.

 

فرگشت زیستی و فرگشت فرهنگی واقعیت دارند

ادعای این مقاله این است که هم در فرگشت زیستی و هم در فرگشت فرهنگی، تغییرات محیط در ایجاد تنوع تاثیر می گذارند.

اجازه دهید در این بخش عباراتی از یک مقاله در باره ی نظریه اطلاعات و فرهنگ را مرور کنیم:

" - تکامل ژنتیکی انسان که از پیش از تاریخ آغاز شد و نیز تکامل فرهنگی در او، که نسبت به عمر کیهان پدیده ای بسیار متاخر است، را می‌توان در یک واژه خلاصه کرد: اطلاعات. رشد و پیشرفت سریعی که در گونه ی ما اتفاق افتاده است می‌تواند به مثابه انباشت بی وقفه و پیوسته ی اطلاعات در نظر گرفته شود.

- در طی چندین میلیون سال تحول زبانی، فرهنگی و هوش ممکن شده است.

- در تمام جانداران روی زمین، اطلاعات میان نسل‌ها توسط کدهای ژنتیکی منتقل می‌شوند؛ تکامل ژنتیکی از طریق انتخاب طبیعی اتفاق می‌افتد. حال آنکه در تکامل فرهنگی انسان انتقال اطلاعات از طریق زبان صورت می‌پذیرد. این نوع دوم تکامل، برای گونه ی ما امکان انطباق زیادی را فرهم می‌کند.

- به نظر می‌رسد که افزایش سرعت رشد فرهنگی از حدود ۴۰۰۰۰ سال پیش آغاز شد.

- در مقایسه با سرعت تکامل ژنتیکی، سرعتی که تکامل فرهنگی به انتقال اطلاعات در انسان امروزی بخشیده، خارج از تصور است.

- روش های نوین برای ذخیره سازی و کاربرد اطلاعات سرعت تکامل فرهنگ انسانی را افزایش داده است

- نباید فراموش کرد که تکامل فرهنگی انسان در طول تاریخ تکامل زیستی او مانند لحظه ای بیش نیست.

(نظریه اطلاعات و فرهنگ   http://1.darwinday.ir/)

 

 تنوع ، فرگشت زیستی و فرگشت فرهنگی

در صورت وجود تنوع زیستی، انتخاب می تواند صورت می گیرد و در نتیجه، هماهنگی با تحولات محیطی رخ می دهد. نتیجه کلی، استمرار حیات با وجود تحولات در محیط زیست است. اگر تنوع در ویژگی های زیستی وجود نداشته باشد و مثلا تمام افراد یک گونه در صفاتی یکسان باشند، ممکن است شرایطی به وجود آید که منجر به انقراض آن گونه شود. اما با وجود تنوع، آن ها که با شرایط جدید سازگار ترند، باقی می مانند و زاد و ولد می کنند.

 در یک جامعه ی انسانی نیز تنوع و تکثر فکری، زبانی، قومی، دینی، نژادی، تخصصی، هنری و......همه نه تنها نباید تهدید تلقی شوند، که فرصت اند و بستر ساز فرگشت فرهنگی می شوند. در دوران ما سیستم تک صدایی، تک حزبی و تک رسانه ای شوروی موجب شد که آن کشور عظیم، لیاقت ماندگاری را ازدست بدهد. با آن که در روزگار ما لیبرالیسم بر فردیت و حقوق فردی تاکید می کند، با این حال دموکراسی برخاسته از هویت های فردی را ضامن بقای جامعه می دانند. به جامعه ی آمریکا بنگرید. طی دو جنگ جهانی اول و دوم از مضار آنها در امان بود و از منافع آن ها برخودار شد. بخش عمده ای از سرمایه های مادی ومعنوی آسیا و اروپا در زمان جنگ وپس از آن به آمریکا رفت، زیرا که در آن جا امنیت وجود داشت. مهاجرت ها به آمریکا، خزانه ژنی جامعه ی آمریکایی را غنا بخشیده است و این سرمایه انسانی بهترین موهبت برای آنان است و از مهمترین علل قدرت و ماندگاری آن جامعه است.

به یاد بیاوریم که دکتر شریعتی می گفت:" اگر در یک جامعه وحدت فکری وجود دارد از دو حال خارج نیست: یا استبداد حاکم است و یا مرگ اندیشه فرا رسیده است". تنوع فکری زیبایی خاص خود را دارد و حکایت از رشد فردیت و شخصیت در جامعه دارد. فراموش نکنیم که در جوامع ابتدایی تر و نظام های قبایلی معمولا نظر پدر سالار، ریش سفید، خان، رئیس قبیله و....نظر همه ی قبیله بود!

 جامعه ی ایران جامعه ای متکثراست. در گذشته وحدت ملی با این تنوع ممکن بوده، و بقای کشور را همین تنوع زیبا ضمانت می کند.

برچسب‌ها: فرگشت فرهنگی, تکامل ژن دکتر سید ابوالفضل حسینی - سبزوار...