گفتگوی خانم شارلوت ویدمن با دکتر سید ابوالفضل حسینی در باره ی دکتر شریعتی مزینان - 4/8/1396

گفتگوی خانم شارلوت ویدمن با دکتر سید ابوالفضل حسینی در باره ی دکتر شریعتی

مزینان - 4/8/1396

فایل  pdf  این مقاله را از آدرس زیر دریافت نمایید

https://mail.google.com/mail/u/0?ui=2&ik=c9bcc9658b&attid=0.3&permmsgid=msg-a:r-982414178714805078&th=17121e959d3f77db&view=att&disp=inline&realattid=f_k8bt9v1b2

درآمد :

به توصیه ی دکتر احسان شریعتی، برای روز چهارم آبان 1396 به مزینان دعوت شدم تا با خانم شارلوت ویدمن خبرنگار و محقق آلمانی در مورد دکترعلی شریعتی گفت و گو کنم. شاید انگیزه ی ایشان، بیشتر دیدن و تهیه گزارشی از منطقه و محیط زادگاه شریعتی بود. من البته بیشتر در حوزه ی تحلیل اندیشه ی شریعتی می توانستم به ایشان کمک کنم که شرایط و زمان سفر، مناسب این کار نبود. با این حال، در محدوده ی شرایط و آنچه برای ایشان سوال بود، گفت وگوی زیر انجام شد، که بسیار ناقص است. دوستان دیگری هم درگفتگو شرکت داشتند که در ادامه آمده است. جناب دکتر کوشکی زحمت ترجمه ی آلمانی را کشیدند. پس ازاین گفت و گو که در منزل آقای محمدی انجام شد، از اماکن دیدنی مزینان هم بازدید شد. 

خانم شارلوت ویدمن : سخن را در باره ی شریعتی آغاز کنید.

دکتر سید ابوالفضل حسینی: پدر دکتر علی شریعتی، یعنی استاد محمد تقی شریعتی اهل مزینان بود و مادرش اهل کاهک. استاد شریعتی در مشهد، فرهنگی و معلم بود، اما تحصیلکرده ی حوزه های علمیه قدیمی بود.

ویدمن: یعنی در لباس روحانیت بود ؟

حسینی: ابتدا ( هنگام تحصیل) لباس روحانی به تن داشت ولی بعدا لباس خاص روحانیت را کنار گذاشت. ایشان نسبت به زمانه ی خود ، مدرن بود. طرفدار مصدق بود. در مشهد، بنیادی را به نام " کانون نشر حقایق اسلامی" تاسیس کرد. به تفسیر قرآن و نهج البلاغه پرداخت و نسل جوان و تحصیلکرده را آموزش داد.

ویدمن: نهج البلاغه ی امام علی؟

حسینی: آری. استاد بعدا در دانشکده الهیات هم تدریس می کرد. به خاطر حمایت او از مصدق ، ازجانب حکومت پهلوی با وی برخورد می شد. دکتر علی شریعتی هم که تنها پسر استاد بود ، به همراه پدر بازداشت شد. استاد سه دختر هم داشت.

 ویدمن: این را می دانم.

حسینی: پس سریعتر جلو برویم! هوش و ذکاوت علی زیاد و با مطالعه ی کتاب های کتابخانه ی پدرش، اطلاعاتش از بسیاری از معلمانش، بیشتر بود. به دانشسرای تربیت معلم رفت و معلم شد و سپس دانشگاه...

ویدمن: شما در مورد شریعتی چه کارهایی انجام داده اید؟

حسینی: من از سال 1354 (که دانشجو شدم) آثار شریعتی را خوانده ام. سخنرانی ها و مقالاتی هم در باره ی شریعتی دارم. در این جا (مزینان)  و سبزوار هر سال مراسم یادبود برگزار می کنیم.

ویدمن: کنفرانس؟

حسینی: بله کنفرانس و همایش.

ویدمن: برگزاری مراسم آزاد است؟

حسینی: بله به طور محدود! بسیاری از شخصیت ها را اجازه سخنرانی نمی دهند.

ویدمن: در سبزوار هم؟

حسینی: آری! در همه جا این محدودیت ها وجود دارد، حتی در خود حسینیه ارشاد نیز غالبا محدودیت هست. با این حال در مورد شریعتی بیش از هر اندیشمند دیگری کتاب، نقد و تحلیل نوشته می شود.

ویدمن: برای چه؟

حسینی: تفسیر مدرن از اسلام با قرائت شیعی....

ویدمن: چه چیزهایی برای شما مدرن است؟

حسینی: از نظر فلسفی، دکتر شریعتی، "توحید" را به عنوان یک "جهان بینی" مطرح کرد( علاوه برجنبه ی کلامی آن). جنبه ی آنتولوژی و هستی شناسی توحید، از نظر انسانی نیز مبنای وحدت بشری است.  توحید، یعنی یکی کردن!  وحدت کل بشر بر اساس اعتقاد به توحید، مورد تاکید شریعتی بود.

ویدمن: شریعتی گرایش صوفیانه هم داشته است؟

حسینی: شریعتی به عرفان اعتقاد داشت. بخشی از آثارش که "کویریات" نامیده می شوند، آثار عرفانی اند و روحیات عرفانی او را نشان می دهند، مثل کتاب "کویر"، کتاب "گفتگوهای تنهایی" ، کتاب "حج" و... که  نشانگر بعد  عرفانی، معنوی و خودسازی و جنبه ی بسیار قوی شخصیت ایشان هم هست.

ویدمن: همان تصوف؟

حسینی: صوفیه به معنی گروهی که تشکیلات و خانقاه و سلسله مراتب و لباس و... دارند، نه! بلکه عرفان شخصی که به رابطه ی فردی با خداوند مربوط می شود و در عبادت، رفتار و سلوک اجتماعی شخص متجلی می شود. این گونه عرفان در کویریات شریعتی، بسیار قوی است. شریعتی عارفی است که به شدت هم اجتماعی است. یعنی عارف منزوی نیست، بلکه در عمل اجتماعی و سیاسی حضور دارد. نکته ی دیگری از ویژگی های اندیشه بنیادی شریعتی این است که  در اصول عقاید ( غیر از توحید، که یکی کردن خدا و نتیجتا یکی کردن جامعه ی انسانی است ) از "عدل" نیز  تفسیر ویژه ای دارد. یعنی نه فقط خداوند عادل است، بلکه مبنا و پشتوانه ای برای عدالت اجتماعی. به خاطر همان عدالت اجتماعی است که امامت هم جایگاهی ویژه در نگرش شیعی می یابد. امامت برای اجرای عدالت. عدالت در این نگاه، آزادی را هم در بر می گیرد. عدالت در ابعاد سیاسی، اقتصادی، قضایی، فرهنگی و... پس نباید در عدالت اقتصادی منحصر شود.

.... اجرای عدالت برای امام علی مهمترین موضوع در حکومت بوده است....

ویدمن:   چرا هنوز هم از ایده های شریعتی سخن گفته می شود ؟

حسینی: سوال مهمی است! در جوامع امروز هم هنوز دین، بخش بزرگی از فرهنگ است. درهمه ی جوامع اخلاق و فرهنگ و دین و معنویت وجود دارد. در جامعه ی ایران، روحانیت ، خود را تنها متولی دین می دانسته و حال آن که مدرنیته ی غرب را هم نمی شناخت..... گفتم که روحانیت تفسیر دین را در انحصار خود می دانست....  شریعتی معتقد بود که شناخت و تفسیر اسلام انحصاری نیست. تخصص علمی در دین شناسی را به رسمیت می شناخت، نه طبقه ای به عنوان واسطه بین مردم وخدا. در اسلام هر فرد مستقیما (و بدون واسطه ای مثل کشیش) با خداوند می تواند رابطه برقرار کند. همین دیدگاه هم زمینه ی برخی مخالفت ها با او شد..... 

ویدمن: اکنون در این شرایط چه کار می کنید؟

حسینی: به این چهار کلمه دقت کنید! ما به کودتا، انقلاب، محافظه کاری(حفظ وضع موجود) معتقد نیستیم. پس تنها راه، اصلاح وضع موجود( رفورماسیون) است.

ویدمن؟ شریعتی هم همین کار را می کرده است؟

حسینی: بله. شریعتی برای بیان دیدگاه هایش زمان کمی داشت ولی برای ایجاد یک تحول اجتماعی، می گفت باید دو- سه نسل کار فکری بشود ( تا آمادگی ذهنی و فکری بوجود آید). شریعتی می گفت انقلاب بدون آگاهی، فاجعه است! زیرا در این حالت (انقلاب بدون آگاهی)، اگر دشمن را از در برانی، از پنجره با لباس مبدل وارد خواهد شد و بر سرنوشت انقلاب حاکم خواهد شد!

شریعتی می گفت پیامبر نیز همین کار را می کرد. ظاهر بسیاری از مناسک را حفظ کرد ولی محتوی و جهت توحیدی به آن ها داد. متد کار پیامبر هم یک تحول اصلاحی  و محتوایی بود.

------------------------

در میانه ی گفت و گو ، آقای دکتر احسان شریعتی از تهران تماس تلفنی گرفت و  با خانم شارلوت ویدمن هم صحبت کرد و از شرایط  مطلع شد.

آقای محمدی، از بستگان شریعتی  که جلسه در منزل ایشان برگزار شده است در مورد این که شریعتی نگاه نوگرایانه به اسلام داشته است، توضیحاتی داد و تاکید کرد که شریعتی محققانه راجع به اسلام و جامعه نظر داده است. توجه خانم ویدمن به عکسی بر دیوار خانه جلب شد که در آن دکتر شریعتی با لباس احرام در حج دارد با خانمی صحبت می کند. آقای محمدی همچنین خاطره ای از آخرین سفر دکتر شریعتی را به مشهد از قول برادرش (یدالله محمدی) بیان کرد که شریعتی در حرم امام رضا گریست و گفت که از مال دنیا فقط سند ماشین به نام من است. این را هم بفروش و به بچه های بی بضاعت بده. محمدی می گوید من دانش آموزی بودم که برخی سخنان شریعتی را خوب متوجه نمی شدم ولی معلمان ما بسیار شیفته سخنان او بودند. در مجلس عزای عمویش مرحوم شیخ قربانعلی شریعتی در مزینان صحبت کرد. از سوره نمل (مورچگان) مسائلی گفت.

در مورد "مزینان" هم باید گفت که همچون "ماسوله" و "ابیانه" ثبت میراث فرهنگی است. روستایی در مسیر جاده ابریشم.

------------------------------

همچنین  آقای دکتر حسین ضیایی مزینانی ( دندانپزشک)  و آقای رضوانی ( دبیر دبیرستان) عضو شورای مزینان هم  وارد شدند.   

خانم ویدمن از آقای رضوانی پرسیدند: دانش آموزان در دبیرستان با شریعتی هم آشنایند؟

رضوانی: آری.  اتفاقا دبیرستانی هم که در آن تدریس می کنم به نام دکتر شریعتی است. جوانان احساس می کنند که افکار ایشان نسبتا به روز تر است.

ویدمن: آیا جوانان از تکرار جملات شریعتی و خمینی زده نشده اند؟

رضوانی: نه! سنخ جملات شریعتی متفاوت است.

ویدمن: چه مطالبی از شریعتی را در دبیرستان می توانید برای دانش آموزان مطرح کنید؟

رضوانی: مثل کتاب "فاطمه، فاطمه است" و....

ویدمن: چند تا دانش آموز دارید؟

رضوانی: حدود 50 نفر.

ویدمن: جمعیت مزینان چند نفر است؟

رضوانی: حدود 600 نفر.

دکتر ضیایی: زمانی( نزدیک 25 سال پیش) مزینان حدود 1200 دانش آموز داشت. اکنون جمعیت بسیار کم شده است. بسیاری به مراکز شهری مهاجرت کرده اند. مزینان یک مدرسه ی علمیه علوم دینی قدیمی هم داشته است که ساختمان آن اکنون وجود دارد، ولی طلبه ندارد..

ویدمن: کار مردم مزینان چیست؟

ضیایی: بیشتر کشاورزی می کنند.

ویدمن: محصولاتش چیست؟

ضیایی: گندم، یونجه، پنبه، فلفل، هندوانه، انگور و...

رضوانی: آقای دکتر حسینی استاد ما در دانشگاه تربیت معلم سبزوار(حکیم سبزواری) بوده اند.

----------------------------------

ویدمن: در تعزیه ی عاشورا چه کسی تعیین می کند که کی نقش ابوالفضل و حر و... را داشته باشد؟

محمدی: مجموعه ای از افراد با همراهی یک کارگردان این کار را می کنند. البته برخی نقش ها حالتی موروثی پیدا کرده است! در صورتی که در خانواده ای فرزندانی با صدای خوب وجود داشته باشند و بتوانند به لحاظ تئاتری خوب اجرا کنند، در نسل آن ها تداوم می یابد. گاه حدود چهل سال نقشی را یک نفر اجرا می کند. شخصیت های خارجی هم برای دیدن مراسم تعزیه به مزینان می آیند. ما "حر" را مظهر توبه ی کسانی می دانیم که مردانه به اشتباه خود اعتراف کنند. برخلاف کسانی که هزار جنایت را مرتکب می شوند ولی مسوولیتی بر عهده نمی گیرند. حر این شهامت را داشت که بگوید من اشتباه کردم. این در طول تاریخ برای همه نسل ها می تواند الگو باشد.

محمدی: خانم ویدمن چه شناختی از ابوالفضل دارند که برایشان جالب است؟

ویدمن: خارجیان وقتی بهتر می توانند ایرانیان را بشناسند که محرم را بشناسند.

محمدی: دید خودتان نسبت به ابوالفضل چیست؟ از آن جهت می پرسم که حدود سی سال پیش کتابی در مورد زندگی گاندی خواندم که گاندی در مورد الگوی خویش در استقلال هند، حسین بن علی را مورد اشاره قرار می دهد. همین طور برخی چهره های مارکسیست و عدالتخواه نیز برای علی بن ابیطالب احترام ویژه قائلند. نظرتان منهای احساس خاصی که شیعیان دارند، چیست؟

ویدمن: ازنظر روانشناسی عمق زیادی دارد. در این قضیه ایرانی ها هم مقصرند و هم قربانی! (؟)

 رضوانی: مایلم که خانم ویدمن درفرهنگ خودشان چهره های مورد احترامشان( الگو ها) را نشان بدهند تا مشخص شود که احتمالا همان ویژگی ها در این جا هم دیده می شود. مثلا ما شریعتی را به خاطر اشتراکات زیادی که با او احساس می کنیم، احترام می کنیم.

ویدمن: ( ضمن آن که طفره می رود که شخصی را به تمامه معرفی کند) آدم های خوب مثل چه گوارا، کانت، هابرماس. از نظر من کسانی مهم هستند که برای جامعه کاری می کنند. کانت از نظر فلسفی مهم است و....

رضوانی: با این اظهار نظر شما معلوم می شود که فضیلت های موجود در افراد سبب احترام به آن ها می شود.

ویدمن: افرادی مثل سباستین  و ارزشهای برابری و برادری! عدالتخواهی!

رضوانی: اسلام هم همه ی مومنان را برادر می داند.

ویدمن: در تئوری. در عمل چه؟

رضوانی: نتیجه ی بحث؟

 حسینی: ارزشها، فضایل اخلاقی و مبارزه برای عدالت برای ایشان مهم است.  اشخاص را هم مقدس نمی کند.